Pioruny, piorunochrony i ubezpieczenia – jak chronić dom i siebie przed wyładowaniami atmosferycznymi?

Tematem powracającym, szczególnie w okresie letnim, są wyładowania atmosferyczne. Jeśli zdarza się jakiś wypadek, że od uderzenia pioruna giną lub są ranni ludzie to temat ten powraca. W szczególności, czy trzeba zakładać piorunochrony na domach mieszkalnych, budowlach. Czy ubezpieczyciele wymagają tych urządzeń przy zawieraniu ubezpieczenia. Czy brak piorunochronu może być podstawą do odmowy wypłaty odszkodowania, jeśli szkoda wystąpiła od wyładowania atmosferycznego.

Pioruny w Polsce — zagrożenie i ciekawostki

W Polsce od pioruna ginie rocznie kilkadziesiąt osób, a dziesięciokrotnie rośnie liczba osób porażonych przeżywających. W naszej strefie klimatycznej wypadki porażeń piorunem występują głównie od maja do września, ale najniebezpieczniejszymi miesiącami są czerwiec i lipiec. Do tego mamy regiony o zwiększonej liczbie takich wyładowań i tereny, gdzie pioruny są bardzo rzadkim zdarzeniem. Wyładowanie energii może być spowodowane przez wysoką budowlę, w której otoczeniu znajduje się silne pole elektryczne. Ale nie jest to regułą.

Pioruny często wybierają obiekt niższy, lecz dobrze uziemiony, o lepszej przewodności elektrycznej. Ważnym czynnikiem jest skład geologiczny: wilgotność gleby oraz przewodność elektryczna warstw ziemi, gdyż piorun wybiera drogę o najmniejszej rezystancji, czyli taką, która najmniej spowalnia przepływ prądu. Dlatego właśnie pioruny częściej trafiają w rzekę płynącą nierównym terenem niż w znajdujące się wokół niej wzniesienia. Ale pamiętajmy, że pioruny to nie tylko najwyższe budowle, częściej są to samotne drzewa, małe wzniesienie na pagórku lub staw, jezioro.

Piorunochrony i ich historia

W związku z tym jeszcze kilka faktów dla przypomnienia. Za wynalazcę piorunochronu uważa się Amerykanina Benjamina Franklina. To on, w wyniku swoich badań nad elektrycznością atmosferyczną, zaczął już w 1752 roku instalować w Filadelfii pierwsze piorunochrony. Do Europy dotarły one dekadę później, a do Polski sprowadził je król Stanisław August Poniatowski dla zabezpieczenia Zamku Królewskiego w Warszawie. Od początku budziły one kontrowersje nie tylko wśród naukowców, ale także prostych ludzi. Wielu z nich – na początku nawet większość – podważało ich skuteczność, twierdząc, że zamiast chronić przed wyładowaniami, niepotrzebnie je ściągają. Panowało raczej przekonanie (głównie na wsiach), że burza i piorun to „gniew Boży” i najlepiej jest chronić się przed nim: wystawiając święty obraz w oknie, paląc gromnice lub bijąc w kościelne dzwony. Oczywiście – jak podają kroniki – dawniej ginęło wielu dzwonników właśnie od wyładowań pioruna w dzwonnice.

Czym więc są piorunochrony i jak działają?

Piorunochron to specjalna instalacja skonstruowana z dobranych przewodników metalowych. Piorunochron umieszczany jest zawsze na dachu budynku lub budowli albo wysokiej konstrukcji, by w razie uderzenia pioruna odebrał jego energię i mógł bezpiecznie odprowadzić ją do ziemi. Dzięki temu dany obiekt nie ulega zniszczeniu, gdyż cały ładunek elektryczny rozchodzi się po przewodach i jest odprowadzany do ziemi. Nie zawsze jednak możliwa jest instalacja piorunochronu w takiej klasycznej konstrukcji. W przypadku wysokich obiektów „drapaczy chmur”, oraz obiektów o walorach estetycznych, np. zabytków, ochrona przed wyładowaniami atmosferycznymi wygląda nieco inaczej. W takich przypadkach stosuje się tak zwane piorunochrony aktywne. Umieszczane są one dwa metry powyżej najwyższego punktu budynku, a jego głównymi elementami są głowica i maszt. Jak działają? We wnętrzu głowicy wytwarza się potencjał elektryczny, którego zadaniem jest ściąganie wyładowań.

Czy każdy musi instalować odgromniki?

Nie. Instalacja piorunochronu jest obowiązkowa, gdy wysokość budynku (obiektu) przekracza 15 m, a jego powierzchnia 500 m kwadratowych i stanowi on element zabudowy rozproszonej. Obowiązkiem stosowania instalacji odgromowej objęci są również właściciele obiektów budowlanych z materiałów łatwopalnych, takich jak np. drewno czy słoma, którą jeszcze (coraz częściej) stosuje się do pokrycia dachów.

Jednak montaż takiego urządzenia zaleca się na każdym rodzaju budowli. Bo poprawnie zaprojektowana i zamontowana instalacja odgromowa zabezpiecza obiekt praktycznie w 100%. Budynki obowiązkowo chronione instalacjami odgromowymi są ustawowo kontrolowane. Kontrole takie przeprowadzane są zgodnie z przepisami co pięć lat. A w przypadku obiektów szczególnie narażonych na pożary, (np. stacje benzynowe, gazowe) co roku. Wspomniane kontrole przeprowadzane są przez osoby legitymujące się specjalnymi uprawnieniami wydawanymi przez Stowarzyszenie Elektryków Polskich.

Z czego wynika obowiązek instalowania piorunochronów?

Obowiązek wyposażenia budynków w instalację odgromową wynika z przepisów polskiego prawa budowlanego. Przepisy związane z wykonaniem „odgromówki” są zawarte w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dn. 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, którym powinny odpowiadać budynki oraz ich usytuowanie. A podstawowym dokumentem regulującym kwestie techniczne takiej instalacji jest obszerna, 4-częściowa norma PN-EN 62305 „Ochrona odgromowa”.

Niestety, mimo obowiązku posiadania instalacji odgromowej na wybranych obiektach, nie w każdym z nich takie instalacje istnieją. W Polsce wciąż istnieją budynki i budowle niewyposażone w takie systemy lub też takie, w których okazują się one nieefektywne, np. z powodu wadliwego doboru materiałów lub wykonawstwa. Warto zdawać sobie sprawę z konsekwencji, jakie niesie za sobą brak „odgromówki”. Tym bardziej że dotyczą nie tylko właściciela, ale i osób postronnych.

Mogą być to np.:

• Narażenie utraty zdrowia i życia – domowników/użytkowników obiektu, ale i sąsiadów oraz osób postronnych.
• Straty materialne – zniszczenia mienia, do których dochodzą koszty naprawy, a także koszty leczenia w przypadku, gdy ucierpią ludzie.
• Podstawa do braku wypłaty ubezpieczenia przez towarzystwo ubezpieczeniowe.
• Konsekwencje prawne – choć w Polsce przepisy nie określają bezpośrednio kar finansowych za brak instalacji piorunochronu w obiekcie, to warto zdawać sobie sprawę, że za ewentualne szkody spowodowane brakiem (efektywnej) instalacji odgromowej może grozić odpowiedzialność cywilna, w tym kary pieniężne na pokrycie skutków zniszczeń.

Już same straty materialne spowodowane przez uderzenie pioruna w budynek nawet kilkunastokrotnie przewyższają koszt wykonania piorunochronu. Nie mówiąc już o skutkach poważniejszych. Dlatego warto zainwestować w wysoce bezpieczny i efektywny system wykonany przez fachowców oraz złożony z wysokiej klasy komponentów zapewniających odpowiednie zabezpieczenie. Średni koszt instalacji piorunochronu to wydatek od 5 do 12 tysięcy złotych w zależności od wielkości budynku i rodzaju instalacji (lekka, ciężka).

Czy przy zawieraniu ubezpieczeń wymagane są piorunochrony?

Nie, zawierając ubezpieczenie, nie musimy przekazywać żadnych informacji o posiadaniu lub nie piorunochronów. Każdy obiekt budowlany, także ten ubezpieczany, musi spełniać wszystkie wymagania określone w przepisach prawa budowlanego, przepisach o użytkowaniu i eksploatacji określonych obiektów. Jeśli obiekt (np. dom) jest palny lub jest to stacja paliw, to właściciel ma obowiązek zainstalować odgromnik zgodnie z przepisami prawa. Jeśli nastąpi szkoda od pioruna, to ubezpieczyciel ocenia związek przyczynowo skutkowy tego zdarzenia. Jeśli nie uzna, że brak odgromnika jest np. „rażącym naruszeniem”, to odszkodowanie wypłaci.

Należy także pamiętać, że przy rozpoznaniu potrzeb klienta (APK) należy na te problemy zwrócić uwagę. Jeśli ubezpieczenie od ognia i innych zdarzeń losowych jest według „ryzyk nazwanych”, to trzeba obowiązkowo sprawdzić, czy obejmuje ono także przepięcia związane z wyładowaniami atmosferycznymi. Jeśli nie, to trzeba takie ryzyko wprowadzić, a klienta o tym poinformować. Przy ubezpieczeniu systemem Al Risk (wszystkich ryzyk) to ryzyko jest włączone w zakres ubezpieczenia. Jeśli ubezpieczamy dom palny, kryty słomą, to należy klientowi przypomnieć o obowiązku posiadania piorunochronu. Przy obiektach innych, wydający zezwolenie budowlane organ wymaga takiego zabezpieczenie już na etapie projektowania i później odbioru przed dopuszczeniem do eksploatacji.

Kilka praktycznych uwag – jak chronić dom przed burzą

• Pozamykać w domu, mieszkaniu wszystkie drzwi i okna.
• Nie palić w kominkach ani piecach, gdyż wydobywający się z komina dym wytwarza kanał ciepłego, zjonizowanego powietrza, które jest dobrym przewodnikiem prądu.
• Unikać używania sprzętów elektrycznych, ponieważ korzystanie z tych urządzeń w przypadku uderzenia pioruna w naziemną sieć elektroenergetyczną grozi porażeniem impulsem rozchodzącym się w przewodach instalacji elektrycznej.

---